Pompeje - starożytne miasto u stóp Wezuwiusza

 

Pompeje! Nieraz dotyk moich stóp

czuły te ścieżki, gdym błądził bez celu!

Lecz zdały mi się smętne niczym grób,

Martwe i czyste jak nowe muzeum.

Czym winien, że już nie pamiętam nic,

I gdzie kto mieszkał, i gdzie wieszczka jaka 

Wśród nagich murów, bez dachu, bez drzwi,

Ruszyła w taniec w przeźroczystych szatach!

Pamiętam tylko ślady rzymskich kół

Powycierane na progach bram miasta,

Sady, mgłą Wulkan przepasany w pół

I wiosnę. Jak miód w niewidzialnych plastrach

W sercu mym nadmiar gromadził się sił

I tylko w życiu rozkochany był.

(Iwan Bunin - tłum. Maciej Froński)

Pompeje, jedno z najsłynniejszych starożytnych miast rzymskich, które stało się synonimem historii i tragedii...  Zostały założone przez starożytne plemię italskie, Osków prawdopodobnie około IX - VIII wieku p.n.e. Miasto rozwijało się na tarasach lawinowych powstałych wiele wieków wcześniej... Trzysta lat po swoim założeniu, Pompeje były już znaczącym miastem, przewyższającym ośrodki obszaru Wezuwiusza, w tym skromniejsze Neapolis... 

Pompeje stały się obiektem ekspansjonistycznych celów Greków, Etrusków i Samnitów... Następnie, w III wieku p.n.e. zostały podbite przez Rzymian... Przed erupcją Wezuwiusza w 79 roku  były pięknym i zamożnym miastem... Pełniły funkcję jednego z najważniejszych ośrodków handlowych w Kampanii, eksportując wino, przetwory rybne... Bogaci patrycjusze chętnie przyjeżdżali tutaj na odpoczynek...

W 62 roku ziemią w Pompejach i okolicy, targnął potężny wstrząs... Trzęsienie to niestety źle wróżyło na przyszłość, stanowiło bowiem nieudaną próbę przebicia się na zewnątrz płynnej materii ze środka Wezuwiusza...  Siedemnaście lat później, w 79 roku, podobna próba się powiodła... Erupcja Wezuwiusza dopełniła dzieła zniszczenia...

Do naszych czasów  zachował się ciekawy opis katastrofy... Zawdzięczamy go Pliniuszowi Młodszemu, który przebywał wtedy w wielkim rzymskim porcie w Misenum, miejscowości położonej na półwyspie okalającym Zatokę Neapolitańską... Pliniusz Młodszy przebywał tam w domu swojego wuja, Pliniusza Starszego, historyka, przyrodnika, a jednocześnie dowódcy floty wojennej w Misenum... Inny, jeszcze znakomitszy historyk, Tacyt, poprosił Pliniusza Młodszego, żeby opisał przebieg wydarzeń... Jego list jest niczym film katastroficzny...

24 sierpnia koło godziny siódmej matka poinformowała go, że nadchodzi niezwykłej wielkości chmura o dziwnym wyglądzie. Wuj, Pliniusz Starszy też poszedł oglądać zadziwiające zjawisko. Miała kształt i wygląd  drzewa i sprawiała wrażenie wielkiej pinii. Wuj wyrusza na statku by ratować ludzi. Już wtedy popiół spadał na statki... W miarę jak się zbliżał do Pompejów, popiół stawał się  coraz gorętszy i coraz gęstszy... Spadały skałki pumeksowe oraz kamienie czarne i dookoła opalone. Morze było wzburzone i groźne. Płomienie i gęste opary siarki zmusiły wuja do ucieczki... Gdy wrócił do domu poprosił o wodę i położył się na rozłożonym płótnie. Wydawało się, że usnął, tymczasem  umarł. W powietrze poleciały skałki pumeksowe, lapille, popioły i pył, które początkowo przysłoniły  światło słoneczne, a potem  spadały w postaci deszczu na całą okolicę.

Pliniusz Młodszy i jego matka przeżyli... Historia tej katastrofy będzie żywa wiecznie, mówi Tacytowi: semper victurus(on zawsze będzie żył)... O tragedii samych Pompejów nic nie mówi, nigdzie indziej też nie ma wzmianek na ten temat... Tragedia nastąpiła 24 sierpnia, a według najnowszych ustaleń było to 24 października 79 roku... 

Koniecznie chciałam odwiedzić Pompeje ponieważ nie ma na świecie drugiego tak wyjątkowego i unikatowego miejsca... Na teren Parku Archeologicznego Pompeje weszliśmy przez Bramę Morską (Porta Marina) która stanowi początek naszego zwiedzania po kompleksie i od razu wprowadziła nas w klimat tego miejsca... 

Pompeje zostały zasypane popiołami i pumeksem, i tak przetrwały przez siedemnaście wieków... Pierwsze oficjalne wykopaliska rozpoczęły się w 1748 roku z inicjatywy króla Karola II Burbona... Prace nie były realizowane w sposób systematyczny i naukowy... Szukano jedynie przedmiotów, które wydawały się wartościowe... Dopiero kiedy na tronie Królestwa Neapolu w 1808 roku zasiadł Joachim Murat prace wykopaliskowe zostały wzmożone i prowadzone metodą naukową...

Odkopane starożytne miasto robi na mnie ogromne wrażenie... Mury obronne, jak w większości miast starożytnych, otaczały znacznie szersze tereny miasta niż obszar zajęty przez parcele mieszkańców...  Było to podyktowane  po części względami militarnymi, po części planami rozwoju miasta... Niesamowite, jak starożytni już wtedy potrafili przewidzieć...  Mury miejskie zostały  tu wszędzie dopasowane do warunków terenowych... Zaś same Pompeje trzeba było dopasować do kształtu skał wulkanicznych i rzeźby terenu...

Już na samym początku podziwiam kolumnadę przylegającą  do murów miejskich, złożoną  z czterdziestu trzech kolumn... Jest tutaj wspaniała rezydencja zwana willą przy Bramie Morskiej, odkryta po 1945 roku... Zbudowana w stylu śródziemnomorskim, wzniesiona na dwóch poziomach, w której usytuowano werandę, loggie, pergole, nisze z oknami oraz otwarte portyki, a to wszystko z widokiem na morze...

Miasta rzymskie a więc i  Pompeje, posiadały regularny plan, ulice przecinające się pod kątem prostym, rynek stanowiący centrum, teatry... Zapewne najstarszym  teatrem rzymskim jest Teatr Mały w Pompejach... Odeon, czyli Kryty Teatr (theatrum tectum), jak nazywali go Rzymianie mógł pomieścić około 1500 osób... Zdobią go postaci tytanów... Służył do występów muzycznych, czytań poezji, przedstawień komediowych i tragedii... Został zbudowany we wczesnych latach istnienia kolonii  w 79 roku p.n.e.

Pompeje zajmowały obszar sześćdziesięciu czterech hektarów, pod względem wielkości były więc przeciętnym miastem italskim wczesnego cesarstwa... Liczyły około dwudziestu tysięcy mieszkańców... Miasto miało kształt nieregularnego owalu... 

Przecinały je dwie krzyżujące się ulice: arteria główna czyli ulica Obfitości oraz druga, ulica Stabiańska... Przy głównych ulicach znajdowały się zajazdy i tawerny... Ulica Obfitości biegnie z północnego wschodu na południowy zachód... Jest krzywa i nieregularna... Ulica Strabiańska pnie się pod górę z południowego wschodu na północny zachód, po najbardziej stromych zboczach prehistorycznej lawy... Po każdej stronie ważniejszej ulicy znajdowały się chodniki; a ponieważ na jezdni były ścieki oraz śmieci, dla wygody pieszych kładziono w poprzek duże kamienie, po których przechodziło się  z jednej strony ulicy na drugą... 

Wzdłuż ulic mieściły się: piekarnie, (a w nich zachowały się stare piece, kamienne żarna), kawiarnie, małe rodzinne restauracje, starożytne rzymskie domy, a nawet lokalny lupanare, w którym  na ścianach można zobaczyć freski i graffiti w stylu: Umberto tu był...

Starożytne domy rzymskie w Pompejach uważa się za najwspanialsze  ze wszystkich pomników materialnych jakie zostawił po sobie świat starożytny... Były to oazy chłodu i spokoju, doskonale chroniące przed śródziemnomorską spiekotą i gwarem.. 

W 1930 roku odkopano Dom Menandra, jeden z najbogatszych i najwspanialszych domów w starożytnych Pompejach, pod względem architektury, dekoracji i zawartości... Zajmuje powierzchnię około 1800 m²... Jego właścicielem był Kwintus Poppaeus, krewny drugiej żony Nerona, Poppei Sabiny, która była córką Tytusa Olliusa, senatora rzymskiego... W jednym z pomieszczeń znaleziono pieczęć z brązu, na której wygrawerowano właśnie to imię...

Dom Menandra to typ konstrukcji zwany domus (łac.dom) i odnosi się do budynku przeznaczonego dla bliższej lub dalszej rodziny...Głównym pomieszczeniem jest atrium i stanowi serce domu...  Jest to ośrodek życia towarzyskiego i politycznego... Była to też pewnego rodzaju poczekalnia dla klientów, pana tego domu... Do atrium przylegają sypialnie, pokoje boczne, gabinet...  Pośrodku atrium znajduje się płytki basen zagłębiony w podłodze, w którym zbierała się woda deszczowa z dachu... Otwierającą się do atrium salę, zdobią trzy malowidła z cyklu wojny trojańskiej... Komnaty przy perystylu ozdobione  są wykwintną dekoracją ścienną...

W Domu Menandra znaleziono osiemnaście ofiar erupcji... Przy ciałach znaleziono lampy, łopaty, kilofy... Prawdopodobnie byli to rabusie, którzy poszukiwali skarbów już po tym jak właściciele opuścili dom po początkowych erupcjach wulkanu... Rabusie jednak przeoczyli srebrny skarb, który znajdował się w w korytarzu obok małego atrium prywatnej łaźni... Było to 118 srebrnych waz owiniętych w płócienne zasłony, były też puchary i złote przedmioty oraz 1432 srebrne i brązowe monety... Część skarbu możemy oglądać w Muzeum Archeologicznym w Neapolu...

Na ścianie jest fresk Menandra, od którego dom wziął swoją nazwę... Menander był greckim dramaturgiem... Jednym z najpopularniejszych i najbardziej podziwianych poetów  starożytności...  Jest autorem 108 komedii... Jego twórczość uznano za zaginioną  jeszcze przed wczesnym średniowieczem... Jednak w ostatnich stuleciach odnajdywanych wśród egipskich papirusów...

Perystyl w Domu Menandra pomalowany jest w kolorach pompejańskich, w dolnej na czerwono, a w górnej na żółtą ochrę i wyłożono czarno-białą mozaiką we wzory geometryczne...

W pomieszczeniach od zachodu  możemy zobaczyć misternie zdobione łaźnię termalną, skupioną wokół niewielkiego 8-kolumnowego atrium... Brakuje wanny co sugeruje, że nie było jej w czasie erupcji...W rogu pomieszczenia możemy zobaczyć (lararium)kapliczkę bóstw domowych... W niewielkich szaflach przechowywano maski pogrzebowe zmarłych przodków...

Główne wejście na Via dell' Abbondanza prowadzi na duży dziedziniec... Tutaj znajdują się Łaźnie Stabiańskie, jedne z czterech jakie odkopano w Pompejach... Po lewej znajduje się basen a po prawej kolumnada prowadząca do kwater męskich, podzielonych na kąpiele: zimne, średniotemperaturowe oraz gorące... W pobliżu kwater męskich znajdują się kwatery damskie... 

Ogrzewanie łaźni zapewniał system rurociągów w ścianach i podwójnych podłogach... Salę do gorącej kąpieli nagrzewano gorącym powietrzem wpuszczanym w pustą przestrzeń pod podłogami... Początki Łaźni Stabiańskich sięgają II w p.n.e. Pomieszczenia łaźni były przepięknie ozdobione misterną sztukaterią zbudowaną z ośmiokątnych, sześciokątnych i czworokątnych paneli... Przedstawiały amorki, trofea, rozety, figury bachiczne... 

Łaźnie zostały zniszczone w czasie trzęsienia ziemi w Pompejach w 62 roku, ale zostały  odbudowane, powiększone i przebudowane aby uczynić je bardziej luksusowymi niż wcześniej...  Starożytni Rzymianie kochali wodę i kąpiele... Czystość uchodziła zaś za cnotę towarzyską i przejaw kultury...  Właśnie tutaj w Kampanii, łaźnia stała się zwyczajnym, naturalnym elementem codziennego życia...

Termin lupanare w starożytnym świecie rzymskim  pochodzi od słowa lupa oznaczającego prostytucję... W Pompejach znajdowało się 25 przybytków rozkoszy zlokalizowanych w różnych częściach miasta, jednak najbardziej znanym było lupanare Victora i Africanusa... Znajdowało się w regionie  VII, w wąskiej, krętej uliczce w pobliżu Łaźni  Strabiańskiej i Forum Pompejów... Lupanare składało się z dwóch poziomów...

Na piętrze mieszkały prostytutki i właściciel... Natomiast dolna kondygnacja została podzielona na pięć małych cel... I to właśnie w nich witały swych klientów... Jedynym wyposażeniem tego maleńkiego pomieszczenia murowane łoże i lampa... Orientację ułatwiały wiszące na ścianach  tabliczki z imieniem, ceną i specjalizacją poszczególnych niewolnic... Przy wejściu znajduje się korytarz ozdobiony wieloma  freskami przedstawiającymi sceny erotyczne... Takimi freskami ozdabiano też łaźnie publiczne...

Przybyszowi nieznającemu erotycznej topografii miasta przychodziły na pomoc wykute w bruku i na ścianach uliczek wyobrażenia męskiego członka wskazującego najbliższy dom schadzek... Pomysłowością odznaczały się też ulicznice noszące sandały z wyrytymi na podeszwie napisami typu: idź za mną!

Dochodzę do najważniejszego miejsca w Pompejach - do Forum... Znajduje się przy skrzyżowaniu dwóch głównych dróg w tym mieście... Forum to centrum handlu, polityki, kultury i religii... Był to także życiem rynek i siedziba wielu pięknych świątyń... Trójkątne Forum, stoi na grzbiecie skały lawowej... Wokół zbudowano kolumnadę z kolumnami doryckimi, a plac wyłożono trawertynem z kolumnami jońskimi...

Najważniejszym patronem Pompejów nie był Herkules, ani Apollo, ani nawet Wenus, lecz najważniejszy bóg Rzymian - Jowisz, który królował w swej świątyni na północno-zachodnim, krótszym krańcu... To co oglądam, to tylko  jakieś zręby, tyle zostało z sanktuarium Jowisza... Przy Forum oprócz tej głównej świątyni bóstw kapitolińskich, znajdowały się jeszcze inne sanktuaria... 

Dla mnie ogromnym zaskoczeniem była rzeźba Igora Mitoraja - Centaur... Wiedziałam, że kilka lat temu była tutaj organizowana wielka wystawa jego prac, która cieszyła się ogromnym powodzeniem... Nie spodziewałam się, że moje oczy zobaczą tutaj jego dzieła... Przyznaję, uwielbiam te muskularne torsy, centaury, monumentalne głowy, ogołocone z kończyn korpusy, spękane niczym sucha ziemia skóry i obcięte czy zabandażowane głowy, te rzeźby noszą w sobie wyraźny rys starożytnej Grecji... Może to właśnie ta gra między tym, co antyczne a współczesne jest dla mnie tak piękne i interesujące?

Widziałam wiele jego prac: na placu przed Britisch Museum, w Pizie, Mediolanie, w Bambergu,  Agrigento, Lozannie, Chianti, w Warszawie i oczywiście w Krakowie... Uwielbiam tych mitycznych bohaterów, zranionych, patrzących niemo na widza pustymi oczodołami, niczym istoty ranne, kalekie... Nigdy nie przechodzę obok jego rzeźb obojętnie... Robię im dziesiątki zdjęć i nigdy nie mam dość...

Opuszczamy Forum i kierujemy się do Sanktuarium Apolla, jednego z najstarszych miejsc kultu w Pompejach... Jej rodowód sięga VI w p.n.e. Ta imponująca budowla była światkiem rozkwitu miasta, jego upadku, a następnie ponownego odkrycia... W obrębie świątyni znaleziono posąg z brązu, który przedstawia, klasycznego boga greckiego, pana życia, pięknego łucznika... Świątynię otaczało 48 kolumn jońskich, które zastąpiono kapitelami korynckimi...  Oprócz posągu Apollo świątynię zdobi popiersie Diany, rzymskiej bogini łowów, przyrody, płodności i Księżyca... Obie rzeźby zostały odkopane w 1817 roku... Obecni znajdują się w Muzeum Archeologicznym w Neapolu...

Jednym z najważniejszych bóstw w Pompejach była Wenus, bogini miłości, piękna, żeglarstwa... Była patronką Pompejów... Czczono ją też pod imieniem Venus Physica, co oznaczało, że pod postacią kryła się pradawna opiekunka płodności... Bogini ta  w wyniku miejscowego kultu, rzymskich legend, religii państwowej oraz dzięki utożsamianiu  jej z grecka boginią miłości stała się bóstwem  o wielu twarzach czczonym przez mieszkańców Pompejów

Na spektakularnym sztucznym tarasie (płaskowyżu) w pobliżu Porta Marina położone było jej wielkie Sanktuarium... Zbudowano go w 80 r p.n.e. Trzęsienie ziemi w 62 roku spowodowało jego zniszczenie... Nie wiadomo jak wyglądała w pierwotnej postaci, ponieważ jego odbudowa nie została zakończona przed 79 rokiem...

Na sztucznym tarasie możemy zobaczyć kolejną rzeźbę Igora Mitoraja - Dedala... Monumentalna rzeźba ustawiona w pobliżu ruin świątyni Wenus, doskonale pasuje do pozostałości antycznego miasta, zniszczonego przez wybuch Wezuwiusza...

Mimo że spacer po Pompejach dobiegł już końca, to wizytę w tym miejscu zapamiętam na całe życie... Miasto, które na siedemnaście wieków dosłownie zniknęło, pogrzebane pod popiołami i pumeksem, teraz na nowo żyje, fascynuje, zachwyca i zachęca do odwiedzenia Parku Archeologicznego... Naprawdę warto!

Bardzo dziękuję za odwiedziny i pozostawione komentarze...

Życzę abyście mogli w tym tygodniu znaleźć czas na relaks i odpoczynek...

Serdecznie wszystkich pozdrawiam...