Synagoga w Tykocinie

Dlaczego się wyjeżdża? Żeby można było wrócić.

Żeby zobaczyć to miejsce, z którego się przybyło,

nowymi oczami i w nowych kolorach.

(Terry Pratchett)

Pierwsi Żydzi pojawili się w Tykocinie  w 1522 roku... Osiedlili się na mocy przywileju Olbrachta Gasztołda, kanclerza wielkiego litewskiego... Powstała  wówczas gmina uważana za najstarszą na Podlasiu... Gasztołd nadał im prawa... Mieli prawo do wybudowania kramic (kramy) i prowadzenia handlu... Zostali wyjęci spod jurysdykcji sądów miejskich i grodzkich, pozostając pod wyłączną opieką właściciela miasta... Otrzymali również plac na którym wybudowali synagogę, na pobliskim wzniesieniu otrzymali plac pod cmentarz... Przywileje zostały potwierdzone w 1576 roku przez króla Stefana Batorego... Tykocińscy Żydzi zajmowali się głównie handlem  solą, przyprawami korzennymi i tkaninami na skalę lokalną, krajową i międzynarodową... Zajmowali się również prowadzeniem operacji finansowych, czyli pożyczali pieniądze dygnitarzom, urzędnikom a także polskim królom...

Niemal sześćsetletni Tykocin był przed II wojną światową jednym z wielu miast Podlasia zamieszkałych prawie że w połowie przez ludność żydowską... 25 sierpnia 1941 roku Niemcy zgromadzili Żydów na rynku w Tykocinie... Kobiety i dzieci wywieźli ciężarówkami do lasu w pobliżu wsi Łopuchowo, mężczyzn popędzono piechotą...  W lesie gestapowcy strzelali do ludzi z karabinów maszynowych, część ludzi wrzucano do dołów żywcem... Pierwszego dnia w ten sposób zamordowano 1700 Żydów... W następnym dniu po przeprowadzonych rewizjach do lasu wywieziono 700 osób... Też zostali zastrzeleni... Od takiej śmierci, uciekając wcześniej z Tykocina, uratowało się około 150 Żydów, wojnę przeżyło raptem 21 osób...  

Synagoga w Tykocinie cudem  ocalona z zagłady... Hitlerowcy oczywiście zdewastowali i  ograbili jej wnętrze... Wielka Synagoga znajduje się przy ulicy Koziej w pobliżu Małego Rynku... Została wzniesiona na miejscu drewnianej bożnicy w 1642 roku...

Po wejściu do wnętrza moją uwagę przyciąga przepiękna główna sala modlitewna, która  ma wysokość około dziewięć metrów oraz wspaniałe zdobnictwo ścian... W centralnym punkcie sali znajduje się  imponująca bima (hebr. - podwyższenie) wsparta na czterech potężnych kolumnach na których opiera się sklepienie synagogi... Bima była miejscem, gdzie znajdował się stół do wykładania i czytania Tory... W bimie możemy zobaczyć zrekonstruowany Fotel Eliasza, zwany również Fotelem Przymierza wykorzystywany w obrzędzie obrzezania...  Ten ozdobny fotel, na którym nikt nie zasiada w czasie ceremonii obrzezania, gdyż jest przeznaczone dla Proroka Eliasza...

Dekorację ścian i części bimy  stanowią polichromowane tablice z tekstami modlitw w języku hebrajskim i aramejskim w bogato zdobionych bordiurach (obramowania)... Wnętrze synagogi wypełniają zrekonstruowane ławy i pulpit przyścienne...

W sali Wielkiej Synagogi na ścianie wschodniej znajduje się przepiękny, rzeźbiony w kamieniu, niezwykle bogato zdobiony Aron ha-kodesz... Jest to szafa ołtarzowa w której przechowuje się największą świętość synagogi, rodały czyli zwoje Tory... Przykrywa ją bogato tkany, nowy, czerwony parochet - zasłona...  Zwyczaj zawieszania parochetu sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych... Kolorystyka parochetu jest dowolna... Istnieją jedynie dwa wyjątki od swobody dobierania barwy zasłony... W Nowy Rok (Rosz Ha-Szana) i Dzień Pojednania (Jom Kippur) obowiązuje biały kolor parochetu...

Aron ha-kodesz umownie wskazuje kierunek Jerozolimy... Aron ha-kodesz zdobią dwie repliki menor, mają na celu przywrócić synagodze jej przedwojenny blask...  Dwie srebrne menory chanukowe Niemcy wywieźli z tykocińskiej synagogi...

Wewnątrz, w parterowych przybudówkach otaczających budynek znajdowały się pomieszczenia dla kobiet (babiniec), przedsionek z biurami, szkoła religijna i sąd gminy... Babiniec to nazwa wydzielonej części synagogi, przeznaczonej dla kobiet... Oddzielne pomieszczenie służyć miało skupieniu na modlitwie... Twierdzono bowiem, że kobiety mogą rozpraszać mężczyzn swoją obecnością... W ścianie między salą męską, robiono otwory, przez które kobiety mogły przysłuchiwać się modlitwom...

Obecnie w babińcach Synagogi zostały wyeksponowane dwadzieścia cztery obrazy z kolekcji Muzeum w Tykocinie ilustrujące zarówno historyczny świat sztetl (miasteczko) jak i współczesną rzeczywistość przestrzeni synagogalnej i jej zabytkowego otoczenia... Prezentowane są dzieła artystów: Tadeusza Bołoza, Artura Chacieja, Józefa Charytona i Grzegorza Radziewicza...

W muzeum oglądałam bogatą ekspozycję judaiców oraz innych przedmiotów związanych z kulturą żydowską... Tutaj można zobaczyć jarmułkę (kipę) - żydowskie nakrycie głowy, tałes - szal modlitewny używany przez żydowskich mężczyzn podczas porannych modlitw... Przy nakładaniu tałesu błogosławi się Boga, który uświęcił swój lud przykazaniami  i polecił mu "okrywać się w cyces"... Powiedz synom Izraela, niech sobie zrobią frędzle na krajach swoich szat, oni i ich potomstwo [Lb, 15, 38] 

Poznałam  ciekawe eksponaty dotyczące zwoju Tory: Korona na Torę (Keter Tora) to jedna ozdób zewnętrznych, używana podczas  największych świąt religijnych... Zwykle wykonana jest ze srebra, rzadziej ze złota... Nakładana jest na dwa drewniane wałki, na który nawinięty jest pergaminowy zwój z tekstem Tory... Sukienka na Torę (meil), rodzaj ozdobnego pokrowca nakładany na zwój Tory... Tas - niewielkich rozmiarów, misternie zdobiona płytka, w kształcie tarczy, najczęściej pokryta złotem lub srebrem...

Były świeczniki chanukowe - dziesięcioramienne świeczniki zapalane podczas święta Chanuka, tefiliny - dwa czarne pudełeczka w których znajdują  się  cztery ustępy Tory... Tefiliny przywiązuje się do czoła i są noszone podczas codziennych modlitw... 

W gablotach prezentowane są eksponaty, wśród nich są kieliszki kiduszowe, używane podczas Szabatu,  balsaminki czyli pudełka na wonności używane w czasie ceremonii hawdalii...

Synagoga jest żydowskim domem modlitwy... Nazwa pochodzi od greckiego słowa synagoge, oznaczającego zgromadzenie... W języku polskim rozpowszechniło się pojęcie bożnicy lub bóżnicy - od słowa Bóg... Synagoga była miejscem odprawiania nabożeństw, ale również, miejscem zebrań, studiów nad Torą  i Talmudem...

Wielka Synagoga w Tykocinie to bardzo piękny zabytek świadczący o istnieniu stałego skupiska Żydów na ziemi  podlaskiej... Synagoga została zbudowana w stylu barokowym na planie kwadratu... Obecny kształt uzyskała w 1736 roku, kiedy odbudowano ja po pożarze i to zawdzięczamy Janowi Klemensowi Branickiemu... Dopiero wtedy pojawiły się mansardowy dach oraz wieża, będąca m.in. więzieniem rabinackim... Interesuje mnie tradycja i kultura żydowska, dlatego cieszę się, że poznałam kolejną synagogę tym razem, znajdującą się na Podlasiu...

Synagogę można odwiedzać od wtorku do niedzieli od godz 10 - 18
Ceny biletów: normalny 20 zł
                        rodzinny  40 zł - maksymalnie 5 osób

Bardzo dziękuję za odwiedziny i pozostawione komentarze...

Serdecznie wszystkich pozdrawiam...